Jak uchronić się przed płaceniem alimentów na rodziców?

Warunki uzyskania alimentów przez rodzica

Jedną z naczelnych zasad polskiego prawa rodzinnego jest zobowiązanie członków rodziny do wzajemnego wspierania się i pomocy. Zostało ono wyrażone w art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w skrócie K.r.io.):

„Art. 128. Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo”.

Aby uzyskać obowiązek płacenia alimentów na siebie, rodzice muszą wnieść pozew do sądu o zasądzenie dla nich alimentów. Z kolei, aby sąd uwzględnił ten wniosek i zasądził alimenty na rodzica, rodzic powinien wykazać, iż znajduje się w niedostatku. Prawo nie definiuje dokładnie, czym jest niedostatek, ale w orzecznictwie uznaje się za niego najczęściej taką sytuację, w której rodzic nie ma pieniędzy, m.in. na zakup żywności, leków, odzieży, opłacanie czynszu oraz mediów. Innymi słowy, przesłanką dochodzenia alimentów przez rodziców od ich dzieci jest ich niedostatek, rozumiany jako niemożliwość zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb własnymi możliwościami majątkowo-finansowymi (np. ciężka choroba rodziców). Tak też wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 stycznia 2000 r., sygn. akt I CKN 1187/99:

„Niedostatek występuje nie tylko wtedy, gdy uprawniony do alimentacji nie posiada żadnych środków utrzymania, lecz określa także i taką sytuację materialną osoby uprawnionej, gdy nie może ona w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb”.

Niemniej jednak dorosłe dziecko musi mieć dochody na poziomie, który umożliwia wspomaganie rodziców poprzez płacenie alimentów. Jeśli dzieci mają trudną sytuację majątkową i to wykażą, wówczas sąd nie powinien zasądzić od nich alimentów na rzecz rodziców. Przy zasądzaniu alimentów sąd musi brać pod uwagę zarówno usprawiedliwione potrzeby osoby uprawnionej, jak i możliwości zarobkowe oraz majątkowe osoby zobowiązanej.

Uchylenie od obowiązku alimentacyjnego wobec rodzica

Jak rozumiem z Pani pytania, taki obowiązek alimentowania rodziców został przysądzony Pani. Egzekucja tych alimentów natomiast okazała się bezskuteczna. Niemniej obowiązek ten nadal na Pani ciąży, stąd pytanie, jak się od niego uwolnić.

Artykuł 144¹ K.r.io. wprowadza następującą zasadę dotyczącą uchylenia się od wykonania obowiązku alimentacyjnego:

„Zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego […]”.

Przykładem może być zachowanie ojca, który nigdy nie wywiązywał się z obowiązku alimentacyjnego wobec dzieci, nie interesował się ich losem i nie dokładał starań w celu podjęcia stałego zatrudnienia. Jest ono rażąco niewłaściwe i jako takie zasługuje na dezaprobatę. Zasądzenie alimentów od dzieci na rzecz ojca stanowiłoby zatem naruszenie zasad współżycia społecznego. Trudno oczekiwać, żeby rodzic, który nie wspomagał materialnie swojego dziecka w dzieciństwie, otrzymywał od niego później alimenty.

Można wskazywać, że rodzice posiadają stosowny majątek do własnego utrzymania się, np. mają duże mieszkanie, które można zamienić na mniejsze lub też mogą podjąć zatrudnienie – chociażby wykonując drobne, dorywcze prace. Jeśli rodzic mógłby pracować (nawet w niepełnym wymiarze) albo w inny sposób uzyskiwać środki utrzymania, ale tego nie robi, wówczas nie ma prawa domagać się alimentów od dzieci. Należy bowiem brać pod uwagę możliwości majątkowe rodziców – posiadanie majątku, który mógłby przynosić jakieś dochody. Jeśli jednak z sobie tylko znanych powodów nie podejmują prób, oznacza to, że nie wykorzystują w pełni własnych możliwości majątkowych. W takiej sytuacji nie można mówić o niedostatku, który uprawniałby do alimentów.

Dodatkowo Pani ma obowiązek zaspokajać potrzeby założonej przez Panią rodziny (art. 27 K.r.io.) oraz potrzeby swych dzieci – te bardzo ważne obowiązki mogłyby znacząco obniżać (a może nawet wykluczać) domaganie się od Pani alimentów przez rodziców.

Alimenty a krzywdzące zachowanie rodzica

Oczywiście niezasadne i niesprawiedliwe byłoby, gdyby alimenty mógł otrzymywać rodzic, który znęcał się nad dzieckiem. Katalog takich przyczyn może być szeroki, a w postępowaniu przed sądem kluczowe są kwestie dowodowe. Nie wystarczy powiedzieć, że rodzic zaniedbywał dziecko lub się nad nim znęcał, ale należy przedstawić konkretne dowody, odpowiednie do danej sytuacji (świadkowie, wyrok sądu, dokumenty od komornika).

Ważne są też okoliczności znalezienia się w niedostatku. Gdy nastąpiło to z winy danej osoby, np. poprzez zaciąganie nadmiernych zobowiązań kredytowych, których nie jest w stanie spłacić, bądź też nadużywanie alkoholu i innych używek, może stanowić to podstawę do oddalenia powództwa o alimenty.

Zatem w Pani gestii byłoby ewentualne wystąpienie do sądu o uchylenie obowiązku płacenia alimentów na podstawie jednego z powodów wymienionych powyżej. Oczywiście należy potwierdzić go wszelkimi możliwymi dowodami.