Opieka naprzemienna, podwyższenie alimentów – co decyduje o wyroku sądu?

Obowiązek alimentacyjny rodziców i jego zakres

Odpowiedzi na postawione pytania należy szukać w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.). Zgodnie z art. 133 § 1 K.r.o. – rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania. Nałożony na rodziców obowiązek alimentacyjny w stosunku do własnego dziecka podlega regulacji specjalnej i uprzywilejowanej. Ta forma uprzywilejowania wyraża się między innymi w tym, że obowiązek rodziców dostarczania środków utrzymania i wychowania trwa dopóty, dopóki dziecko nie zdobędzie kwalifikacji zawodowych niezależnie od osiągnięcia wieku.

Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka nie jest ograniczony żadnym sztywnym terminem, zarówno co do wieku, jak i stopnia edukacji osiągniętej przez dziecko, a jedynie przesłanką nabycia zdolności do samodzielnego utrzymania się. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury oraz doktryny obowiązek rodziców dostarczania środków utrzymania i wychowania trwa dopóty, dopóki dziecko nie zdobędzie kwalifikacji zawodowych niezależnie od osiągnięcia wieku. Zgodnie z ustaloną liną orzeczniczą rodzice powinni utrzymywać dziecko, dopóki uczy się zgodnie ze swoimi uzdolnieniami. Co do zasady, przyjmuje się, że granicą jest ukończenie studiów wyższych, ponieważ uprawnienie do otrzymania środków utrzymania od rodziców po osiągnięciu pełnoletniości ma służyć zdobyciu odpowiedniego wykształcenia, a tym samym możliwości samodzielnego finansowego utrzymania się na odpowiednim poziomie. Nie ma jednak na celu umożliwienia pełnej realizacji rozwoju osobowości, a także zdobycia za wszelką cenę wybranego przez dziecko zawodu, w przypadkach, kiedy jego zdobycie jest nadmiernie rozciągnięte w czasie, względnie nie ma możliwości przewidzenia, kiedy nastąpi koniec szkolenia (vide: wyrok SN z 12.02.1998 r.. I CKN 499/97).

Zasada równej stopy życiowej rodziców i dzieci

Przesłanki wyznaczające zakres świadczeń alimentacyjnych zostały określone w art. 135 § 1 K.r.o., który stanowi, że zakres tych świadczeń zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego, przy czym zgodnie z art. 133 § 1 K.r.o. – rodzice są obowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Przepis ten statuuje, wedle ugruntowanego w orzecznictwie poglądu, zasadę równej stopy życiowej rodziców i dzieci (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z 5 stycznia 1956 r., III CR 919/55, OSNCK 1957/3/74; tak też uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Administracyjnej Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86 – teza IV, OSNCP 1988 nr 4 poz. 42).

Określony w art. 133 § 1 K.r.o. obowiązek przyczyniania  się do zaspokajania potrzeb dziecka spoczywa w równym stopniu na obojgu rodzicach. Jak podniesiono wyżej, zakres obowiązku rodzica w zaspokajaniu potrzeb dziecka wyznaczają usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego do świadczeń alimentacyjnych. Przez usprawiedliwione potrzeby rozumieć należy nie tylko te podstawowe zapewniające minimum egzystencji, ale również i te, których zaspokojenie zapewni dziecku – odpowiedni do wieku i uzdolnień – prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy. Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego określają natomiast zarobki i dochody, jakie uzyskiwałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody (por. uchwała Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86 , OSNCP 1988, poz. 42).

Zatem sama kwota osiąganego wynagrodzenia przez partnera nie ma znaczenia, gdyż liczą się jego możliwości zarobkowe i majątkowe.

Kiedy zmiana wysokości alimentów na dzieci jest uzasadniona?

Przesłanki zmiany orzeczenia o obowiązku alimentacyjnym określone są w art. 138 K.r.o. Zgodnie z jego treścią podstawą zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej wysokości alimentów jest zmiana stosunków, tj. zmiana dotycząca przesłanek o rozmiarze, w jakim zobowiązany do alimentów powinien przyczyniać się do zaspokajania potrzeb uprawnionego. Aby ocenić, czy ta zmiana nastąpiła, sąd dokonuje porównania stosunków istniejących w chwili orzekania ze stosunkami istniejącymi uprzednio, a stanowiącymi podstawę ustalenia zakresu świadczeń alimentacyjnych w poprzednim orzeczeniu lub też zawartej ugodzie. Wskazać należy, że zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie „zmiana stosunków”, o której mowa w art. 138 K.r.o. wynika albo ze zwiększenia się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, albo ze zmniejszenia się możliwości majątkowych i zarobkowych zobowiązanego. Nie każda zmiana w zakresie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego lub zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego uzasadnia zastosowanie art. 138 K.r.o. Zastosowanie tego przepisu uzasadnia jedynie taka zmiana, która jest istotna. Ponadto zmiana tych stosunków – zgodnie z przyjętym stanowiskiem Sądu Najwyższego w wytycznych w zakresie orzekania w sprawach o alimenty (uchwała z dnia 16 grudnia 1987 r.) – musi mieć charakter trwały.

W opisanym przez Panią przypadku, jeżeli sąd po analizie zebranego w sprawie materiału dojdzie do przekonania, że nastąpiła istotna zmiana, tj. zwiększenie się potrzeb małoletnich w stosunku do okresu, w którym sąd orzekł o obowiązku alimentacyjnym wobec małoletnich, to przy uwzględnieniu możliwości majątkowych i zarobkowych może orzec o zwiększeniu obowiązku alimentacyjnego. W sprawie partnera nie będzie Pani musiała ujawniać swoich dochodów.

Opieka naprzemienna nad dziećmi

Jeżeli chodzi o opiekę naprzemienną, to zostanie ona orzeczona, jeżeli albo strony, czyli rodzice dzieci, zgodzą się na nią, albo na skutek wniosku zainicjowanego przez Pani partnera zostanie wydana opinia przez biegłych sądowych, że orzeczenie opieki naprzemiennej jest zgodne z dobrem dzieci. Koniecznym jest, aby partner miał warunki do tego, aby faktycznie taką opiekę naprzemienną wykonywać, czyli dysponował mieszkaniem, do którego posiada tytuł prawny, w którym dzieci mogłyby zamieszkać, posiadać swoje pokoje (swój kąt). Z opisu sytuacji wynika, że z uwagi na warunki lokalowe orzeczenie opieki naprzemiennej może być kłopotliwe.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59

2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1998 r., I CKN 499/97, LexPolonica nr 346264

3. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86 , OSNCP 1988, poz. 42