Alimenty na żonę po rozwodzie bez orzekania o winie

Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego wobec małżonka

Zgodnie z brzmieniem art. 60 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w skrócie K.r.io.) obowiązek alimentacyjny między rozwiedzionymi małżonkami wygasa w razie zawarcia przez uprawnionego do alimentów nowego małżeństwa oraz po upływie 5 lat od orzeczenia rozwodu, jeżeli zobowiązanym jest małżonek, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia. A contrario należy uznać, że termin pięcioletni nie dotyczy sytuacji, gdy zobowiązany małżonek został uznany za winnego rozkładu pożycia. Termin pięcioletni może jednak zostać przedłużony przez sąd ze względu na wyjątkowe okoliczności.

Pierwszą przyczynę wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego stanowi zawarcie małżeństwa przez rozwiedzionego małżonka uprawnionego do alimentów, czyli tego, na którego rzecz sąd zasądził alimenty. W przepisie chodzi o małżeństwo z art. 1 K.r.io. Zawarcie małżeństwa wyznaniowego, które nie wywołuje skutków cywilnych, nie powoduje wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego, ale powinno zostać uwzględnione przy ocenie zgodności dochodzonego roszczenia z zasadami współżycia społecznego (por. uchwała SN z 17.12.1991 r., sygn. akt III CZP 131/91).

Bez znaczenia dla wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego jest zawarcie małżeństwa przez małżonka zobowiązanego. Zawarcie takiego małżeństwa wywiera jednak z reguły wpływ na możliwości majątkowe zobowiązanego, o których mowa w art. 60 § 1 K.r.io. (por. także orzeczenie SN z 6.10.1951 r., Ł.C. 302/51, J. Gudowski, Kodeks…, s. 252).

Przedłużenie obowiązku alimentacyjnego

Jak podkreśla SN, pomoc krewnych z zasady nie wyłącza możliwości przedłużenia obowiązku alimentacyjnego po myśli art. 60 § 3 K.r.io. (uchwała SN z 31.10.1973 r., sygn. akt III CZP 58/73; wyrok SN z 12.09.2001 r., sygn. akt V CKN 445/00). Powyższa zasada ma jednak wyjątki. Zgodnie z uchwałą SN z 31.10.1973 r., sygn. akt III CZP 58/73, powództwo o przedłużenie obowiązku może zostać oddalone, jeżeli krewni „są w stanie dostarczyć rozwiedzionemu małżonkowi całkowitych środków utrzymania”, a za przyjętym rozstrzygnięciem przemawiają także inne okoliczności sprawy. A zatem nie wystarcza dostarczenie przez krewnych środków utrzymania, konieczne jest uwzględnienie „innych okoliczności sprawy”. Do takich „okoliczności” SN w uzasadnieniu powyższej uchwały zaliczył: długotrwałość pożycia małżeńskiego, zestawienie stanu majątkowego małżonka, od którego dochodzi się alimentów, z sytuacją materialną krewnych małżonka potrzebującego alimentacji, stopień bliskości pokrewieństwa, który należy w szczególności uwzględnić, jeżeli zobowiązane do alimentacji jest rodzeństwo rozwiedzionego małżonka, z uwagi na ograniczenia zawarte w art. 134 K.r.io.

W szczególnych przypadkach obowiązek krewnych, zwłaszcza dzieci, wyprzedza obowiązek alimentacyjny byłego małżonka. Zgodnie z tezą wyroku SN z 20.06.1969 r., sygn. akt III CRN 92/69: „Skoro powódka w celu poświęcenia swych sił i zdolności do pracy dla swej córki i jej rodziny dobrowolnie pozbawiła się zaopatrzenia rentowego na starość, nie może skutków takiego postępowania przerzucać na rozwiedzionego małżonka, jeżeli córka, która przez szereg lat osiągała korzyści z pracy powódki, znajduje się w dobrej sytuacji majątkowej pozwalającej na utrzymanie matki we wspólnym gospodarstwie domowym, były małżonek zaś, jak to ma miejsce z pozwanym, jest obciążony liczną rodziną i znajduje się w trudnej sytuacji majątkowej. W powyższych bowiem okolicznościach córka powódki, przyjmując matkę do wspólnego gospodarstwa w celu zapewnienia sobie jej pomocy w wychowaniu dziecka, wzięła na siebie obowiązek utrzymania matki również w razie choroby i utraty zdolności do pracy, skoro matka, działając dla jej dobra i w jej interesie, utraciła prawo do renty. Ten szczególny obowiązek córki wyprzedza obowiązek rozwiedzionego małżonka wynikający z art. 60 § 1 K.r.io”.

Do wyjątkowych okoliczności uzasadniających przedłużenie obowiązku alimentacyjnego, o którym mowa w art. 60 § 3 in fine K.r.io., orzecznictwo SN zalicza m.in. długotrwałość pożycia małżonków, znaczne dysproporcje w ich statusie materialnym po rozwodzie, obiektywne przyczyny uniemożliwiające lub ograniczające zarobkowanie, a także możliwość pomocy ze strony innych członków rodziny (por. uchwała SN z 31.10.1973 r., sygn. akt III CZP 58/73; uchwała SN z 16.04.1975 r., sygn. akt III CZP 22/75; wyrok SN z 12.09.2001 r., sygn. akt V CKN 445/00).

Wyjątkowe okoliczności, o których mowa w art. 60 § 3 K.r.io., mogą dotyczyć zarówno małżonka zobowiązanego, jak i uprawnionego z tytułu alimentów (uchwała SN z 16.04.1975 r., sygn. akt III CZP 22/75).

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59

2. Uchwała Sądu Najwyższego z 17.12.1991 r., sygn. akt III CZP 131/91
3. Uchwała Sądu Najwyższego z 31.10.1973 r., sygn. akt III CZP 58/73
4. Wyrok Sądu Najwyższego z 12.09.2001 r., sygn. akt V CKN 445/00
5. Wyrok Sądu Najwyższego z 20.06.1969 r., sygn. akt III CRN 92/69